2018-2019թթ. գնաճն ու սպառողական ապրանքների ներմուծման ցուցանիշները Հայաստանում
Մենք ապրում ենք ապրանքների ու ծառայությունների աշխարհում, որտեղ գները կարող են բարձրանալ կամ նվազել. այն կարող է կապված լինել մի քանի հանգամանքներով՝ բյուջեի և ծախսերի անհամապատասխանություն, տնտեսական գործոններ, արժույթների փոփոխություն և մի շարք այլ իրադարձություններ:
Հայաստանի սպառողական շուկայում 12-ամսյա գնաճը (2019թ. հոկտեմբերը 2018թ. հոկտեմբերի նկատմամբ) կազմել էր 0.9%, իսկ նախորդ ամսվա նկատմամբ՝ 0.6%: Վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալների համաձայն՝ 2019թ. հունվար-հոկտեմբերին սպառողական գների միջին ամսական նվազումը կազմել է 0.2% (նախորդ նույն ժամանակահատվածում արձանագրվել է 0.1% նվազում): Հանրապետության դիտարկվող բոլոր քաղաքներում 2019թ. հոկտեմբերին սեպտեմբերի համեմատ սպառողական գներն աճել են 0.2-0.7%-ով, այդ թվում՝ գնաճի ամենաբարձր ցուցանիշն արձանագրվել է մայրաքաղաքում: 2020թ. հունիսին 2019թ. հունիսի համեմատ սպառողական գներն աճել են 1.7%-ով:
Հայաստանի սպառողական շուկայում 12-ամսյա գնաճը (2019թ. հոկտեմբերը 2018թ. հոկտեմբերի նկատմամբ) կազմել էր 0.9%, իսկ նախորդ ամսվա նկատմամբ՝ 0.6%: Վիճակագրական կոմիտեի հրապարակած տվյալների համաձայն՝ 2019թ. հունվար-հոկտեմբերին սպառողական գների միջին ամսական նվազումը կազմել է 0.2% (նախորդ նույն ժամանակահատվածում արձանագրվել է 0.1% նվազում): Հանրապետության դիտարկվող բոլոր քաղաքներում 2019թ. հոկտեմբերին սեպտեմբերի համեմատ սպառողական գներն աճել են 0.2-0.7%-ով, այդ թվում՝ գնաճի ամենաբարձր ցուցանիշն արձանագրվել է մայրաքաղաքում: 2020թ. հունիսին 2019թ. հունիսի համեմատ սպառողական գներն աճել են 1.7%-ով:
Ըստ Արժույթների միջազգային հիմնադրամի (IMF)՝ Հայաստանում 2018թ. գնաճը՝ միջին սպառողական գների տարեկան տոկոսային փոփոխությունը, կազմել է 2.4%, իսկ 2019 թվականին՝ 1.4%: https://www.imf.org/external/datamapper/PCPIPCH@WEO/VEN/WEOWORLD/EGY
Ըստ Հայաստանի կենտրոնական բանկի տվյալների՝ 2018 թվականը բնութագրվել է ցածր գնաճային միջավայրով, տարեվերջին այն կազմել է 1.8%: Ընդ որում՝ սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային ապրանքների սակագների աճը համապատասխանաբար կազմել է 0,8%: Սննդամթերքի և ոչ ալկոհոլային ապրանքների գների աճը հիմնականում պայմանավորվել է մսամթերքի՝ 8.2%, մրգի՝ 10%, յուղերի և ճարպերի՝ 3.1%, ծխախոտի՝ 7,9 % աճով:
2019 թվականի ընթացքում 12-ամսյա գնաճը պահպանվել է ցածր մակարդակում և ցուցաբերել տատանողական վարքագիծ՝ պայմանավորված բերքի սեզոնայնության տեղաշարժի հետևանքով գյուղմթերքի գների փոփոխություններով:
Այսպես, 1-ին կիսամյակում այն աճել է՝ հունիսի վերջին հասնելով 2.5%-ի, իսկ երկրորդ կիսամյակում աստիճանաբար նվազել՝ տարեվերջին կազմելով 0.7։ Բնականոն գնաճը հիմնականում պայմանավորվել է «Հացաբուլկեղեն և ձավարեղեն» 3,9%, «Ծխախոտային արտադրատեսակներ» 7.5%, «Ալկոհոլային խմիչքներ» 2.8%, ինչպես նաև ոչ պարենային ապրանքներից «Հագուստ» 1.5%, «Կոշիկ» 4.4% և «Վառելիք» 2.8% աճով:
Այսպես, 1-ին կիսամյակում այն աճել է՝ հունիսի վերջին հասնելով 2.5%-ի, իսկ երկրորդ կիսամյակում աստիճանաբար նվազել՝ տարեվերջին կազմելով 0.7։ Բնականոն գնաճը հիմնականում պայմանավորվել է «Հացաբուլկեղեն և ձավարեղեն» 3,9%, «Ծխախոտային արտադրատեսակներ» 7.5%, «Ալկոհոլային խմիչքներ» 2.8%, ինչպես նաև ոչ պարենային ապրանքներից «Հագուստ» 1.5%, «Կոշիկ» 4.4% և «Վառելիք» 2.8% աճով:
ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը 2019թ. նոյեմբերի 30-ին իր ֆեյսբուքյան էջում գրել է. «Միացյալ ազգերի կազմակերպության սննդամթերքի համաշխարհային կազմակերպության (FAO) ամենամսյա զեկույցի համաձայն 2019 թվականի հոկտեմբերին անցած տարվա հոկտեմբերի համեմատ սննդամթերքի համաշխարհային գները աճել են 6 տոկոսով: Իսկ Հայաստանում 2019-ի հոկտեմբերին անցած տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ սննդամթերքը թանկացել է 0.1 տոկոսով: Սա հիմնականում եթե ոչ բացառապես երկրում տնտեսական մրցակցության խորացման հետեւանք է: Մենք շատ լավ հիշում ենք, թե ինչ էր տեղի ունենում նախկինում. համաշխարհային շուկայում սննդամթերքը թանկանում էր ասենք 2 տոկոսով, Հայաստանում թանկանում էր մի 4-5 տոկոս»:
Նիկոլ Փաշինյանը հաճախ է շեշտում, որ Հայաստանում մենաշնորհներ այլևս չկան։ 2018թ. «Le Monde» օրաթերթին տված հարցազրույցի ժամանակ ընդգծել է, որ իր՝ իշխանության գալուց հետո Հայաստանում այլևս չկան արտոնյալներ և արտոնություններ, աննախադեպ պայքար է մղում ստվերային տնտեսության և կոռուպցիայի դեմ։
Հիմք ընդունելով վարչապետի հայտարարությունները՝ ուսումնասիրություններ ենք կատարել 2018 թվականի սեպտեմբերից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում և 2019 թվականի նույն ժամանակահատվածում առաջնային սպառողական ապրանքների ներմուծողների թվաքանակի և գնաճի մասին: Հատկանշական է, որ 2019թ. մի շարք ապրանքների ներմուծողների թվաքանակը նվազել է 2018թ. համեմատությամբ, ուստի՝ տվյալ ժամանակշրջանի համեմատ գնաճ է գրանցվել այդ ապրանքների դեպքում:
Նիկոլ Փաշինյանը հաճախ է շեշտում, որ Հայաստանում մենաշնորհներ այլևս չկան։ 2018թ. «Le Monde» օրաթերթին տված հարցազրույցի ժամանակ ընդգծել է, որ իր՝ իշխանության գալուց հետո Հայաստանում այլևս չկան արտոնյալներ և արտոնություններ, աննախադեպ պայքար է մղում ստվերային տնտեսության և կոռուպցիայի դեմ։
Հիմք ընդունելով վարչապետի հայտարարությունները՝ ուսումնասիրություններ ենք կատարել 2018 թվականի սեպտեմբերից նոյեմբեր ընկած ժամանակահատվածում և 2019 թվականի նույն ժամանակահատվածում առաջնային սպառողական ապրանքների ներմուծողների թվաքանակի և գնաճի մասին: Հատկանշական է, որ 2019թ. մի շարք ապրանքների ներմուծողների թվաքանակը նվազել է 2018թ. համեմատությամբ, ուստի՝ տվյալ ժամանակշրջանի համեմատ գնաճ է գրանցվել այդ ապրանքների դեպքում:
Կարագի շուկայում 30 ներկրող կազմակերպություններից նվազել է՝ դառնալով 18: Նվազել է նաև բրնձի, մակարոնի, թռչնամսի, պանրի ներկրողների թվաքանակը:
Իսկ մարգարինի, բուսական յուղի, ցորենի ներկրողրողների թիվն ավելացել է: Ցորենի ներկրողների թիվը 27-ից դարձել է 45, բայց նույն ժամանակահատվածի համար ցորենը թանկացել է 2 դրամով, ավելին՝ եթե 2018 թվականին ներմուծվել է 51,432 տոննա, ապա 2019թ. ծավալը նվազել է՝ 48,355 տոննա: Այսպիսով՝ ցորենի ներկրողների թիվը աճել է 18 կազմակերպությամբ, սակայն ներմուծվող ցորենի ծավալը պակասել է 3,176 տոննայով:
Առանձնացրել ենք նաև այն ապրանքները, որոնք թանկացել են՝ մարգարին 59 դր, բրինձ 5.34 դր, մակարոն 47 դր, ցորեն 2 դր:
Իսկ մարգարինի, բուսական յուղի, ցորենի ներկրողրողների թիվն ավելացել է: Ցորենի ներկրողների թիվը 27-ից դարձել է 45, բայց նույն ժամանակահատվածի համար ցորենը թանկացել է 2 դրամով, ավելին՝ եթե 2018 թվականին ներմուծվել է 51,432 տոննա, ապա 2019թ. ծավալը նվազել է՝ 48,355 տոննա: Այսպիսով՝ ցորենի ներկրողների թիվը աճել է 18 կազմակերպությամբ, սակայն ներմուծվող ցորենի ծավալը պակասել է 3,176 տոննայով:
Առանձնացրել ենք նաև այն ապրանքները, որոնք թանկացել են՝ մարգարին 59 դր, բրինձ 5.34 դր, մակարոն 47 դր, ցորեն 2 դր:
Հարցում էինք ուղարկել ՏՄՊՊՀ պարզելու համար, թե այդ ժամանակահատվածում առաջին սպառողական ապրանքների ներմուծողների շրջանում, որ կազմակերպություններն են գերիշխող դեր ունեցել։ Հարցմանն ի պատասխան ստացել ենք գրություն, ըստ որի՝ ՏՄՊՊՀ-ի կողմից 2019-ի ընթացքում ուսումնասիրություն է իրականացվել միայն «Կարագ» ապրանքային շուկայում՝ 2018-ի տարեկան և 2019-ի հունվարից հոկտեմբերն ընկած ժամանակահատվածի տվյալներով, իսկ 2018 և 2019 թվականների հոկտեմբերից նոյեմբերն ընկած ժամանակահատվածների կտրվածքով հանձնաժողովն առանձին ուսումնասիրություն չի իրականացրել։
Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ 2019 թվականի հունվարից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում թվով 36 տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից Հայաստան է ներմուծվել մոտ 2,727 տոննա կարագ: Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի դրությամբ ներմուծումը 9 տոկոսով կրճատվել է՝ 1 կիլոգրամի միջին մաքսային արժեքի շուրջ 5 տոկոսի նվազմամբ, միաժամանակ մոտ 46 տոկոսով ավելացել է ՀՀ-ում արտադրված կարագի ծավալը, իսկ շուկա մուտք է գործել 2 նոր ընկերություն:
Հանձնաժողովն արձանագրել է նաև թվով 4 նոր տնտեսվարող սուբյեկտների մուտքը կարագի ներմուծման շուկա, որոնք տվյալ ժամանակահատվածում ներմուծել են շուրջ 127,740 կգ կարագ: Միաժամանակ 8 տնտեսվարողներ դադարել են զբաղվել կարագի ներմուծմամբ, որոնք 2018 թվականի հունվարից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում ներմուծել էին ընդհանուր 64,572 կգ կարագ:
Ըստ տնտեսական զարգացման նախաձեռնությունների կենտրոնի՝ ՀՀ կարագի մանրածախ շուկայում կարագի գնաճը սկսել է 2016 թվականի օգոստոսից (կիլոգրամը 3400 դրամ): Գնաճը շարունակվում է մինչ 2017 թվականը ևս: 2017 թվականի դեկտեմբերին գրանցվել է կարագի գնի առավելագույն գնաճը՝ 41%, իսկ կարագի մանրածախ շուկայական գինը կազմել է կիլոգրամը 5060 դրամ: Մինչև 2018 թվականի մայիս գնաճը շարունակվել է, իսկ մայիսին կազմել է 5197 դրամ: Մայիսից հետո գնաճը նույնպես շարունակվել է և 2018 թվականի ընթացքում 2017 թվականի դեկտեմբերի նկատմամբ կարագի գնի առավելագույն գնաճը գրանցվել է դեկտեմբերին 4,07% (5266 դրամ): 2019 թվականի հունվար և փետրվար ամիսներին նախորդ տարվա համապատասխան ամիսների նկատմամբ կարագի գնաճը կազմել է համապատասխանաբար 2,8% (5215 դրամ) և 2,7%(5355 դրամ):
Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ 2019 թվականի հունվարից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում թվով 36 տնտեսվարող սուբյեկտների կողմից Հայաստան է ներմուծվել մոտ 2,727 տոննա կարագ: Նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի դրությամբ ներմուծումը 9 տոկոսով կրճատվել է՝ 1 կիլոգրամի միջին մաքսային արժեքի շուրջ 5 տոկոսի նվազմամբ, միաժամանակ մոտ 46 տոկոսով ավելացել է ՀՀ-ում արտադրված կարագի ծավալը, իսկ շուկա մուտք է գործել 2 նոր ընկերություն:
Հանձնաժողովն արձանագրել է նաև թվով 4 նոր տնտեսվարող սուբյեկտների մուտքը կարագի ներմուծման շուկա, որոնք տվյալ ժամանակահատվածում ներմուծել են շուրջ 127,740 կգ կարագ: Միաժամանակ 8 տնտեսվարողներ դադարել են զբաղվել կարագի ներմուծմամբ, որոնք 2018 թվականի հունվարից հոկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում ներմուծել էին ընդհանուր 64,572 կգ կարագ:
Ըստ տնտեսական զարգացման նախաձեռնությունների կենտրոնի՝ ՀՀ կարագի մանրածախ շուկայում կարագի գնաճը սկսել է 2016 թվականի օգոստոսից (կիլոգրամը 3400 դրամ): Գնաճը շարունակվում է մինչ 2017 թվականը ևս: 2017 թվականի դեկտեմբերին գրանցվել է կարագի գնի առավելագույն գնաճը՝ 41%, իսկ կարագի մանրածախ շուկայական գինը կազմել է կիլոգրամը 5060 դրամ: Մինչև 2018 թվականի մայիս գնաճը շարունակվել է, իսկ մայիսին կազմել է 5197 դրամ: Մայիսից հետո գնաճը նույնպես շարունակվել է և 2018 թվականի ընթացքում 2017 թվականի դեկտեմբերի նկատմամբ կարագի գնի առավելագույն գնաճը գրանցվել է դեկտեմբերին 4,07% (5266 դրամ): 2019 թվականի հունվար և փետրվար ամիսներին նախորդ տարվա համապատասխան ամիսների նկատմամբ կարագի գնաճը կազմել է համապատասխանաբար 2,8% (5215 դրամ) և 2,7%(5355 դրամ):
Ըստ ՀՀ տնտեսական մրցակցության պաշտպանության պետական հանձնաժողովի նախագահ Գեղամ Գևորգյանի՝ գերիշխող դիրքի չարաշահման առումով 2017 թվականին հարուցվել է 5 վարույթ, 2018-ին՝ 3, 2019-ին՝ 20 վարույթ: Անբարեխիղճ մրցակցության առումով՝ 2017-ին եղել է 55, 2018-ին՝ 35, 2019-ին՝ 57 վարույթ։
Ըստ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարության՝ սննդամթերքի շուկայում նկատվել է գների նվազում, հստակ չնշելով՝ թե կոնկրետ որ ապրանքների մասին է խոսքը: Ըստ ուսումնասիրությունների՝ առաջին սպառողական ապրանքների շուկայում գրանցվել են թե՛ գնաճ, թե՛ գնի նվազում: Հետևաբար, Փաշինյանի հայտարարությունը, թե սեպտեմբեր ամսվա ընթացքում «մենք ունենք գնի նվազում համեմատած այլ երկրների հետ», տեղին չէ։
Հարկ է հավելել, որ գնաճը կախված է լինում ոչ միայն ներքին շուկայից, այլև արտարժույթի, արտաքին շուկայի փոփոխություններից, իսկ դեկտեմբերին՝ ամանորի նախաշեմին, գրանցվում է գնաճ տարբեր սպառողական ապրանքների շրջանում:
Հեղինակ՝ Գոհար Աբրոյան
Ըստ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարության՝ սննդամթերքի շուկայում նկատվել է գների նվազում, հստակ չնշելով՝ թե կոնկրետ որ ապրանքների մասին է խոսքը: Ըստ ուսումնասիրությունների՝ առաջին սպառողական ապրանքների շուկայում գրանցվել են թե՛ գնաճ, թե՛ գնի նվազում: Հետևաբար, Փաշինյանի հայտարարությունը, թե սեպտեմբեր ամսվա ընթացքում «մենք ունենք գնի նվազում համեմատած այլ երկրների հետ», տեղին չէ։
Հարկ է հավելել, որ գնաճը կախված է լինում ոչ միայն ներքին շուկայից, այլև արտարժույթի, արտաքին շուկայի փոփոխություններից, իսկ դեկտեմբերին՝ ամանորի նախաշեմին, գրանցվում է գնաճ տարբեր սպառողական ապրանքների շրջանում:
Հեղինակ՝ Գոհար Աբրոյան
