Վիրտուալ պատերազմը թիկունքում

Վիրտուալ պատերազմը թիկունքում

Հայ-ադրբեջանական հակամարտության ընթացքում տեղեկատվական պատերազմի ընթացքն ու հետեւանքները։

Արցախի եւ հայության հանդեպ Ադրբեջանի սանձազերծած պատերազմը ծավալվում էր ոչ միայն ռազմադաշտում, այլեւ համացանցում եւ տարբեր սոցիալական ցանցերում, հարթակներում։ Այս կիբերպատերազմում իրական զինվորներին փոխարինում էին հաքերները, զենքերին՝ համակարգիչները եւ մոբայլ հավելվածները:

Օրեր շարունակ հետեւելով տեղեկատվական պատերազմի ընթացքին՝ փորձել ենք առանձնացնել առանցքային իրադարձությունները եւ դեպքերը։

Կեղծ հաղորդագրություններ

Մինչ պատերազմը կսկսվեր Արցախի սահմանների ամբողջ երկայնքով, Messenger-ով քաղաքացիներին ուղարկվում էին կեղծ նամակներ։ Դրանք թվագրված էին 2020-ի սեպտեմբերի 22-ով, ներկայացնում էին ԼՂՀ ազգային անվտանգության ծառայության «որոշումն» առ այն, թե իբր անհրաժեշտ է Արցախի բնակիչներին պատրաստել արտակարգ տարհանման։ Կեղծ փաստաթղթի մեջ առկա էր նաեւ կնիք եւ ստորագրություն։

Պատերազմի հենց առաջին օրն Ադրբեջանում նկատվեց տեղեկատվական հոսքերի կոշտ վերահսկում․ բացի Twitter-ից՝ արգելափակվեցին գրեթե բոլոր սոցիալական ցանցերը, այդ թվում՝ Facebook, Youtube, Whatsapp, Tiktok։ Վերջինիս միառժամանակ լիովին արգելափակվեց նաեւ Հայաստանում։

Թերեւս վերոնշյալի պատճառով էր, որ Twitter սոցիալական հարթակը դարձավ քարոզչական ամենաակտիվ մեխանիզմը։ Հայ օգտատերերի «արտագաղթը» դեպի Twitter ինքնակազմակերպվեց շատ արագ՝ օգտագործվելով արագորեն հայտնի դարձած հեշթեգները՝ #stopAliyev, #ArtsakhStrong #NKpeace, #StopAzerbajaniAggression, #StopErdogan, #StopTurkey եւ այլն։

Բնականաբար, ադրբեջանական կողմը եւս հետ չէր մնում հեշթեգային այս տեղատարափից՝ #ArmenianTerror, #StopArmenianAggression, #StopAttackingCivilians, #KharabakhisAzerbajan, #DontBelieveArmenia եւ այլն։ Հատկանշական է, որ պայմանավորված ռազմադաշտում տեղի ունեցող գործողություններով՝ վերոնշյալ հեշթեգները փոփոխվում էին գրեթե ամեն օր։

Ռազմագործողությունների ժամանակ ծավալվող կիբերպատերազմի ամբողջ ընթացքում ադրբեջանական կողմը չէր դադարում նաեւ հոգեբանական ճնշում գործադրել ու հայկական կողմին տարատեսակ պրովոկացիաների ենթարկել՝ զանգեր, նամակներ, գովազդներ։

ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայությունը հրապարակեց թե՛ հայկական, թե՛ ամերիկյան հեռախոսահամարներ, որոնցով կեղծ զանգեր էր գալիս եւ ռազմական գործողությունների վերաբերյալ անհանգստացնող բնույթի հաղորդագրություններ տրվում։ Կառույցից հանրությանը զգուշացվեց՝ տուրք չտալ նմանատիպ երեւույթներին, չպատասխանել նման կասկածելի հեռախոսազանգերին։

Պրովոկացիոն գովազդներն ու հայտարարություններն էլ առավել ուղղված էին Հայաստան-Վրաստան արտաքին հարաբերությունների խաթարմանը։

Հոկտեմբերի 11-ին ադրբեջանական լրատվամիջոցների տարածած ապատեղեկատվությունը, թե «Կազբեգի» մաքսային անցակետում կանխվել է Հայաստանի ուղղությամբ ռազմական բեռի տեղափոխումը, Վրաստանի եկամուտների ծառայությունը պաշտոնապես հերքում տարածեց։

Իբրեւ գովազդ էլ սոցցանցերում տարածվում էր Վրաստանի հեռուստաաշտարակի՝ Ադրբեջանի դրոշի գույներով ներկված լինելը հենց պատերազմի օրերին։

Սա եւս արագ հերքվեց՝ արձանագրելով, որ նկարը արվել է շատ ավելի վաղ՝ մայիսի 28-ին՝ Ադրբեջանի Հանրապետության տոնին։

Կոտրված էջեր

Ադրբեջանական կայքահենները հետ չէին մնում կայքեր կոտրելու գայթակղությունից եւս։

Հակամարտության առաջին օրը ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայությունը հայտարարություն էր տարածել, որ 1in.am, Hetq.am, Armtimes.am, Armenpress.am, News.am, Mamul.am եւ մի շարք այլ լրատվակայքեր, որոնք գտնվում են Cloudflare ընկերության սերվերային տիրույթում, ադրբեջանական հաքերները կարգավորումների փոփոխության են ենթարկել։

Սոցիալական ցանցերի փակ լինելու պատճառով Ադրբեջանի բնակչության ուշադրությունը սեւեռվել էր տեղի կառավարական կամ վերջինիս կողմից ֆինանսավորվող լրատվական կայքերի վրա։

Շուտով, որպես «աջակցություն», տվյալ էջերից 76 ամենից կարեւորները կոտրեցին հույն հաքերները։
Հայկական կիբեր բանակին էլ հաջողվել էր ջարդել ադրբեջանական 13 հեռուսատաալիք եւ ցուցադրել մոտ 2 րոպե տեւողությամբ տեսանյութ պատերազմում ադրբեջանական կորուստների, Իլհամ Ալիեւի վարած քաղաքականության մասին։

Կեղծ էջեր, օգտահաշիվներ

Մեդիագրոհը ընթանում էր նաեւ կեղծ էջերի եւ օգտահաշիվների ստեղծմամբ։

Հոկտեմբերի 10-ին ադրբեջանական կողմը ստեղծել էր Հանրային հեռուստաընկերության ֆեյսբուքյան կեղծ էջ։ Լուսանկարում երեւում է, թե նմանությունն ինչքան ակնհայտ է, եւ շարքային մեդիա սպառողը կարող էր հեշտորեն շփոթվել եւ դառնալ ադրբեջանական «թակարդում հայտնված զոհ»։

Նույն օրը ՀՀ պաշտպանության նախարարության պաշտոնական ներկայացուցիչ Արծրուն Հովհաննիսյանը տեղեկացրեց, որ իր անունով Ինստագրամում ֆեյք էջեր կան։ Խորհուրդ տվեց հանրությանն ուշադիր եւ զգոն լինել։

ՊՆ մամուլի արդեն նախկին քարտուղար Շուշան Ստեփանյանի անունով էլ Թվիթերում ստեղծվել էր կեղծ հաշիվ։

Վերջինս այլեւս չի գործում։ Էջը հեռացված է հարթակից։

Կեղծ էջերի ցանկը կարելի է երկար թվարկել։ Նշենք, որ որոշները դեռ գործում են՝ շարունակելով հին կամ սխալ տեղեկատվության տարածումը, որոշները՝ արդեն արգելափակվել են։

Ֆլեշմոբեր՝ որպես խնդիրը բարձրաձայնելու արդյունավետ տարբերակ

Օտարերկրացիների մոտ հետաքրքրություն առաջացնելու եւ միջազգային հանրության ուշադրությունը գրավելու համար Սերժ Թանկյանը կազմակերպեց առաջին ֆլեշմոբը․ կարմիր նկար սոցիալական ցանցերում՝ #PeaceForArmenians հեշթեգով։

Արցախի հետ ռազմական հնարավոր դաշինքի մասին ՀՀ ԱԺ «Իմ քայլը» խմբակցության ղեկավար Լիլիթ Մակունցի հայտարարությունից մի քանի օր անց էլ համացանցում սկսվում է տարբեր նկարներով #RECOGNIZEARTSAKH ֆլեշմոբը։

Հայերի պայքարն այս հարթակում արտահայտվում էր նաեւ միջազգային լրատվամիջոցների եւ համաշխարհային աստղերի սոցիալական էջերի վրա «գրոհմամբ»։ Ֆեյսբուքյան տիրույթում արագ ինքնակազմակերպվում եւ ստեղծվում էին խմբեր, ինչպիսիք են «Մեդիա գրոհայինների բանակը», «Ինստագրադը»։ Նպատակը մեկն էր՝ թիրախավորելով հայտնի անձի կամ լրատվամիջոցի՝ ուղարկել արցախա-ադրբեջանական հակամարտության մասին նույնատիպ հաղորդագրությունը եւ լայնորեն տարածել հայկական կողմի տեսակետները։ Պետք է նշել, որ նույն կերպ, սակայն առավել համակարգված գործում էին ադրբեջանական կողմի ներկայացուցիչները եւ սոցցանցերում քարոզչություն տարածողները։

Հ.Գ.: Տեղեկատվական պատերազմը շարունակում է մնալ ժամանակակից պատերազմների անբաժան մասը։ Այն կարող է ե՛ւ գլխիվայր շրջել իրավիճակը, ե՛ւ ներազդել հասարակության գիտակցության վրա՝ առաջացնելով տրամադրություններ։ Այս հարթակում պատերազմը, սակայն, դեռ չի ավարտվել, ու որքան կարեւոր է դրանում զոհ չլինելը, այդքան էլ քննադատաբար մոտենալն ամեն տեսակ գրառումների։

Հեղինակ՝ Սեդա Առաքելյան